Rüzgar Nasıl Oluşur? Rüzgar Çeşitleri Nelerdir?

  Rüzgarın oluşması için iki farklı yerde basınç farklılığının oluşması gerekir. Yani bir yerde yüksek basınç varken karşı tarafında alçak basınç olması gerekir. Rüzgar, yüksek basınç alanından alçak basınç alanına doğru yatay yönlü hava hareketidir. Rüzgarın hızını ölçmek için anemometre denilen denilen alet kullanılır. Yüksek basınç alanlarında rüzgarlar merkezden çevreye doğru, alçak basınç alanlarında ise çevreden merkeze doğru hareket ederler.

• Rüzgarın hızını etkileyen faktörler basınç farkı (basınç farkı yükseldikçe hızı artar.), Dünyanın dönüşü, Sürtünme (düz ve alçak alanlarda hız artar.), basınç merkezleri arasındaki mesafedir.
• Rüzgarın yönünü etkileyen faktörler basınç merkezlerinin konumu, yeryüzü şekilleri (yeryüzü şekillerine çarparak değişen yönler), Dünyanın dönüşü.

✪ Rüzgar Çeşitleri Nelerdir?

1) Sürekli Rüzgarlar
2) Devirli (Mevsimlik) Rüzgarlar
3) Yerel Rüzgarlar olmak üzere üç başlıkta incelenir.

1) Sürekli Rüzgarlar ve Özellikleri

Bu rüzgarlar yıl boyunca daimi olan yüksek basınç alanlarından alçak basınç alanlarına doğru esmeye devam eder. Alizeler, Batı rüzgarları ve Kutup rüzgarları olarak üçe ayrılır. Özellikleri;
a) Devamlı oldukları için estikleri bölgenin iklimini etkilerler.
b) Devamlı olarak aynı yöne esmeye devam ederler.
c) Dünyanın günlük hareketinin etkisiyle hareket ettikleri yönün kuzey yarım kürede sağına, güney arım kürede soluna sapma gösterirler.
Alize Rüzgarları: 30° güney ve 30° kuzey enlemlerinde yüksek basınç alanlarından Ekvatordaki alçak basınç alanlarına doğru yıl boyunca esen rüzgarlardır. Tropikal çöllerin ve sıcak okyanus akıntılarının oluşmasında etkilidir.
Batı Rüzgarları: 30° enlemlerindeki yüksek basınç alanlarından 60° enlemlerindeki alçak basınç alanlarına doğru esen rüzgarlardır. 60° enlemlerinde kutup rüzgarları ile karşılaşarak cephe yağışlarına neden olurlar.
Kutup Rüzgarları: Kutuplardaki yüksek basınç alanlarından 60° enlemlerindeki alçak basınç alanlarına doğru esen sürekli rüzgarlardır. Estikleri alanlarda sıcaklığı azaltarak kar yağışlarına neden olurlar. 

2) Devirli (Mevsimlik) Rüzgarlar ve Özellikleri

Birbirine komşu olan kıtalar ve okyanuslar arasındaki ısınma ve sıcaklık farkları sonucu meydana gelen rüzgarlardır. Devirli rüzgarların en önemlisi Asya kıtası ile Hint ve Pasifik okyanusları arasında esen muson rüzgarlarıdır.
Yaz Musonu: Yaz döneminde karalar daha hızlı ısındığından alçak basınç alanı oluşur. Okyanuslar daha geç ısındığından yüksek basınç alanı durumunda kalır. Okyanustan kara içlerine doğru eserek nem taşıyan rüzgarlara Yaz musonu denir. Bol yağış bırakırlar.
Kış Musonu: Kı mevsiminde ise tam tersi olarak karalar hızlı soğuyarak yüksek basınç alanı okyanuslar ise daha geç soğuduğundan alçak basınç alanı haline gelir. Bu basınç farklılığı ile kara içlerinden okyanuslara doğru esen rüzgara kış musonu adı verilir. Kuru ve soğuk oldukları için yağış taşımazlar ancak deniz üzerinden başka bir karaya ulaştıklarında yamaç yağışlarına neden olurlar. 

3) Yerel Rüzgarlar ve Özellikleri

Etki alanları dar olduğu için bir bölgede kısa süre içinde esen rüzgarlara yerel rüzgarlar denir. 
A) Meltemler: Gün boyunca oluşan sıcaklık ve basınç farklılığı ile oluşan rüzgarlardır. Meltem rüzgarlarının oluşmasının temel nedeni Dünyanın günlük hareketidir. Gündüzleri denizlere göre karalar daha çabuk ısındığından alçak basınç alanı olur. Denizden karaya doğru esen bu rüzgara deniz meltemi adı verilir. Geceleri de denizler alçak basınç alanı konumuna gelir. Karadan denize doğru esen bu rüzgara da kara meltemi denir. 
a) Vadi Meltemi: Vadi tabanları dağ yamaçlarına oranla daha fazla nem taşıdığından gündüzleri daha geç ısınır ve yüksek basınç alanı oluşur. Gündüz yüksek basınç alnı olan vadilerden alçak basınç alanı olan dağlara doğru esen rüzgarlara vadi meltemi denir.
b) Dağ Meltemi: Geceleri nem oranı düşük olan dağ yamaçları vadilere göre daha çabuk soğurlar. Böylece dağ yamaçları yüksek basınç alanı olurken vadiler alçak basınç olur. Geceleri dağ yamaçlarından vadi tabanlarına doğru esen rüzgarlara da dağ meltemi denir. Yaz gecelerinde serinletici etkisi vardır. 

B) Sıcak Yerel Rüzgarlar: Enlem etkisi ile sıcak karakterli rüzgarlardır. 
Fön Rüzgarı: Dağın zirvesinden aşağıya doğru esen sıcak ve kuru rüzgarlardır. Yükselen hava her 200 metrede 1 C° soğurken, diğer yamacından aşağıya doğru inerken her 200 metrede 1 C° ısınır. İşte bu hava akımına fön rüzgarı denir. Etkili olduğu yerlerde bitkilerin olgunlaşma ve hasat süresini kısaltır, yağış oluşumunu engeller ve sıcaklığı ve buharlaşmayı artırır.
Sirokko: Kuzey Afrika da Büyük Sahra çölünden Akdeniz'e doğru eser. Sıcak, kuru ve tozlu rüzgarlardır ancak Akdeniz aşmaları durumunda nem kazanarak ulaştıkları kıyılara yağış bırakırlar. 
Hamsin: Sudan, Libya ve Mısırdan Akdeniz'e doğru esen kuru ve bunaltıcı rüzgarlardır. 
Samyeli (Keşişleme): Türkiye'nin güney bölgelerinde esen rüzgardır. Sıcak, kuru ve bunaltıcı olduğundan yaz aylarında kuraklığa neden olur. 

C) Soğuk Yerel Rüzgarlar: Enlem etkisi ile soğuk karakterli rüzgarlardır. 
Bora: Dinar Alplerinden Adriyatik denizine doğru esen soğuk ve kuru rüzgarlardır. Özellikle vadi içlerine ulaştıklarında oldukça hızlı eserler.
Mistral: Fransa'nın Rhone vadisini takip ederek Akdeniz'e doğru esen soğuk ve kuru rüzgarlardır. İspanya ve Fransa'da görülen bu rüzgar şiddetlendiğinde hareket halindeki trenin vagonlarını devirdiği görülmüştür.
Krivetz: Romanya'da Tuna ovasından Karadeniz'e doğru esen soğuk ve kuru rüzgardır. Krivetz estiği dönemde Bükreş'te sıcaklık 10-150 C° birden düştüğü görülür.

D) Tropikal Rüzgarlar: Sıcak kuşak olan Tropikal bölgelerde ani basınç faklılıklarından kaynaklanan ve hızları saatte 100-150 km ulaşan rüzgarlardır. Daha çok okyanuslar üzerinde görüldüğünden sarmal hareketler sonucunda Hortumlara neden olabilirler. Türkiye gibi deniz ve kara arasında bu kadar büyük basınç farklılığı oluşmadığından bu rüzgarlar etkili olmaz.

Hortumlar: Bu şiddetli fırtınalar sıcak nemli hava kütlesinin üzerine soğuk kuru hava kütlesinin gelmesi ile oluşur. Sarmal bir biçimde çok güçlü yükselen hava kütlesinin merkezinde oluşturduğu girdap şekline bürünür. Dünya'da bilinen en güçlü ve en yıkıcı etkiye sahip fırtınalardır. Hortum oluşan bölgede rüzgarın hızı saatte 500-700 km'yi bulduğu tahmin ediliyor. Bu kadar şiddetli fırtına ağaçları kökünden sökerek evleri yıkmaya yeter. Bu fırtınaya maruz kalan bölgeler 1-2 saat boyunca yıkılan ve havada savrulan her şeye şahit olur.

✪ Türkiye'de Etkili Olan Rüzgarlar

Bu yazı www.listeyazilar.com sitesine aittir.
✔ Bu içeriği beğendiyseniz lütfen paylaşın ⤵